Covid-19 khiến tinh thần tự làm chủ lên cao chưa từng có, khi hàng trăm nghìn người bỏ việc để làm tự do hoặc mở công ty.
Ngày càng nhiều người Mỹ đang tìm kiếm sự linh hoạt trong công việc, vì sợ tiếp xúc với người bệnh, khó chịu với quy định phải tiêm vaccine, hay đơn giản là chán nản việc quay lại cuộc sống văn phòng. Kết quả là tình trạng thiếu lao động trong một số ngành càng thêm trầm trọng. Các công ty đứng trước áp lực phải sửa đổi chính sách việc làm để tuyển được người.
Bộ Lao động Mỹ cho biết số lao động tự do đã tăng 500.000 người kể từ khi bắt đầu đại dịch, lên 9,44 triệu. Đây là con số cao nhất kể từ khủng hoảng tài chính 2008. Tổng số lao động tự kinh doanh tăng 6%. Trong khi đó, tổng việc làm nói chung vẫn thấp hơn gần 3% so với trước đại dịch.
Theo dữ liệu đăng ký mã số thuế liên bang của Cục điều tra dân số Mỹ, có 4,54 triệu doanh nghiệp mới từ tháng 1 đến tháng 10 năm nay, tăng 56% so với cùng kỳ năm 2019. Đây là con số lớn nhất được ghi nhận từ năm 2004. Hai phần ba số này lại là các doanh nghiệp không dự kiến thuê nhân viên.
Năm nay, tỷ lệ công nhân Mỹ làm việc cho một công ty có ít nhất 1.000 nhân viên đã giảm lần đầu tiên kể từ năm 2004, theo dữ liệu của Bộ Lao động. Trong khi đó, tỷ lệ người tự kinh doanh đã lên mức cao nhất trong 11 năm. Hồi tháng 10, nhóm này chiếm 5,9% lao động Mỹ, cao hơn so với 5,4% vào tháng 2/2020.
Sự gia tăng số lượng người tự kinh doanh diễn ra đồng thời với sự gia tăng của số người bỏ việc ở Mỹ. Trong tháng 9, thị trường lao động Mỹ ghi nhận kỷ lục 4,4 triệu người bỏ việc.
Kimberly Friddle, 50 tuổi, từ bỏ vị trí trưởng bộ phận tiếp thị cho một công ty cho vay thế chấp khu vực gần Dallas vào tháng 9/2020. Hai đứa con gái lớp sáu và lớp tám của cô khá chật vật và lo lắng với việc học trực tuyến. Dù sếp của Friddle thông cảm được, cô vẫn quyết định nghỉ để việc nhà không làm xáo trộn công việc của công ty.
Ban đầu, Friddle dự định ở nhà vô thời hạn với sự hỗ trợ tài chính của chồng, một giám đốc điều hành công ty dược phẩm. Nhưng khi một người bạn liên lạc với cô vào tháng sau đó, cơ hội mới đã đến.
Người này bán các mặt hàng trang trí nhà cửa trên Amazon từ nhà của anh ta ở Canada. Nhưng các hạn chế biên giới liên quan đến Covid gây khó khăn cho việc xử lý hàng đổi trả. Những gì anh ấy cần là một người có thể kiểm tra các mặt hàng bị trả lại xem có bị hư hỏng không và chuyển chúng trở lại kho Amazon. Friddle cảm thấy công việc này có thể là một thử thách tốt và là cơ hội để con gái lớn Samantha tích lũy kinh nghiệm làm việc.
Vì vậy, cô đã nhận lời công việc và hoàn thành thuận lợi. Thậm chí, người bán còn giới thiệu những nhà bán hàng khác có nhu cầu tương tự cho Friddle. Đến nay, cô có công việc toàn thời gian trong lĩnh vực hậu cần, kho bãi và vận chuyển hàng hóa kinh doanh trên Amazon. Cô đã thuê nhà kho gần nhà ở Houston và một trợ lý. Con gái lớn làm việc với cô khoảng 10 giờ một tuần. Friddle hy vọng sẽ mở rộng dịch vụ của mình cho các nhà cung cấp của Walmart.
Kimberly Friddle làm việc tại nhà cùng con gái lớn Samantha. Ảnh: WSJ
Vào cuối thế kỷ 19, một bộ phận lớn người Mỹ làm việc cho chính họ, ví dụ như nông dân hoặc nghệ nhân. Khi các công nghệ mới xuất hiện, sản xuất được mở rộng, nhiều người đã rời bỏ lĩnh vực này để chuyển sang làm công nhân. Họ bước vào môi trường có giờ làm việc và hệ thống cấp bậc được xác định nghiêm ngặt. Người lao động được giám sát bởi các nhà quản lý.
Vào thời điểm Covid-19 xuất hiện ở Mỹ, sự ra đời của các ứng dụng, trang web và công ty phục vụ cho các doanh nhân và người làm nghề tự do đã mang đến cho những người từng đi làm công các lựa chọn mới.
Theo Aaron De Smet - chuyên gia tư vấn về xu hướng lao động của McKinsey & Co, đại dịch đã thúc đẩy một số người "tạm dừng và đánh giá lại các ưu tiên của họ. "Những người làm việc cho một nhà tuyển dụng chưa bao giờ nghĩ đến việc làm nghề tự do. Nhưng bây giờ, họ lại nghĩ về điều đó và tự hỏi tại sao lại không?", ông nói. Họ nghĩ về điều đó bởi xu hướng bỏ việc ra làm chủ đang diễn ra sôi động xung quanh.
Marcus Grimm, 50 tuổi, ở Lancaster (Pennsylvania), làm việc tại các công ty quảng cáo từ khi học xong đại học. Trong nhiều năm, ông đã muốn thử công việc tự do. "Tôi đã luôn cân nhắc điều đó, nhưng theo nghĩa đen là không bao giờ có đủ can đảm để thực hiện. Tôi sợ rằng mình sẽ mất ngủ mỗi đêm vì lo lắng về việc kiếm tiền ngày mai", ông nói.
Thời kỳ đầu đại dịch, Grimm bị cho nghỉ việc. Ông đăng nhập vào Upwork, một trang web kết nối những người làm việc tự do từ nhiều ngành với các khách hàng tiềm năng. Tại đó, ông đã nhận làm một số chiến dịch quảng cáo cho các công ty lớn, được tính tiền theo giờ nhưng khá thấp.
Các dự án ngày càng đổ về nên ông tăng tiền công của mình lên 150 USD mỗi giờ. Grimm cho biết hiện ông kiếm được nhiều tiền hơn so với công việc cũ, nơi ông được trả 130.000 USD một năm.
Ông còn yêu thích công việc mới hơn vì không phải lo đối phó với các vấn đề chính trị nội bộ ở công ty hoặc các bộ máy quan liêu. Ông có thể chèo thuyền kayak vào giữa ngày. "Tôi là người tìm ra khách hàng, thực hiện công việc và giải quyết bất kỳ vấn đề nào xảy ra", ông nói. Ông cũng đã từ chối một khách hàng có ý định thuê ông làm việc toàn thời gian.
Nền tảng bán hàng trực tuyến Etsy cho biết họ có 7,5 triệu người bán đang hoạt động tính đến ngày 30/9, tăng 2,6 triệu so với cùng kỳ 2019. Cứ 10 người thì có 8 là phụ nữ. Các cuộc khảo sát của họ cho thấy 4 trong số 10 nhà bán hàng bắt đầu kinh doanh vì những lý do liên quan đến đại dịch, ví dụ cần ở nhà để chăm sóc các thành viên trong gia đình.
Một cuộc khảo sát vào tháng 9/2021 của Upwork kết luận rằng 20% những người làm việc từ xa trong thời kỳ đại dịch đang cân nhắc nghỉ để làm công việc tự do. Xu hướng này đang được giới trẻ ưa chuộng.
"Một lộ trình sự nghiệp mới đã xuất hiện, khi một nửa nhóm nhân tài Thế hệ Z (người từ 18 đến 22 tuổi) thực sự chọn bắt đầu sự nghiệp của họ với công việc tự do thay vì làm việc toàn thời gian", Hayden Brown, CEO Upwork nói thêm.
Tại LinkedIn, số lượng thành viên đang hiển thị trạng thái tự kinh doanh đã tăng gấp bốn lần kể từ khi đại dịch bắt đầu, lên 2,2 triệu người. Gần một nửa số doanh nhân mới có bằng đại học và gần 4 trên 10 có bằng sau đại học. Các doanh nghiệp do phụ nữ thành lập đã tăng 27% và các doanh nghiệp do nam thành lập tăng 17% kể từ khi đại dịch bắt đầu, theo phân tích của LinkedIn về hồ sơ người dùng.
Matt Parrish, 31 tuổi, ở Raleigh (Bắc Carolina) làm việc cho một công ty xây dựng tường chắn kể từ khi tốt nghiệp Đại học Florida khoảng một thập kỷ trước. Là một kỹ sư xây dựng, anh thấy mệt mỏi với các thủ tục hành chính, chẳng hạn như khi anh muốn thuê một ai đó.
Anh thừa nhận vẫn thích công việc đang làm, nhưng muốn có một lịch trình nhiều thời gian hơn cho con gái mới sinh. Công ty của anh chỉ cho hai tuần nghỉ phép có lương. Vì vậy, Parrish quyết định xin nghỉ vào tháng 8 để trở thành nhà tư vấn độc lập cho các công trình muốn xây dựng tường chắn.
Matt Parrish làm việc tại nhà trong khi vợ Christina đang chăm con gái Carrolyn. Ảnh: WSJ
Ngoài ra, Instagram, YouTube và TikTok cũng là những kênh mới để kiếm tiền cho các doanh nhân đầy tham vọng. Cùng với đó, Robinhood Markets và các loại tiền kỹ thuật số như Bitcoin đã tạo ra một thế hệ nhà đầu tư mới. Một số thành công đến mức đã bỏ việc để giao dịch.
Josh Dorgan, 32 tuổi, bắt đầu giao dịch tiền điện tử vào năm 2017 với mục tiêu đơn giản là trả hết khoản thế chấp cho một ngôi nhà mà anh và vợ đã mua ở Omaha (Nebraska) càng nhanh càng tốt.
Dorgan vẫn đang làm y tá nhi khoa khi giao dịch Litecoin, Ether và XRP. Sau đó, giao dịch của anh, cộng với vai trò cố vấn trong các công ty tiền điện tử, bắt đầu mất nhiều thời gian hơn, khó cân bằng với công việc quản lý đơn vị lọc máu tại Bệnh viện Nhi đồng & Trung tâm Y tế ở Omaha.
Tháng 8/2020, anh nghỉ việc ở bệnh viện, khi lợi nhuận giao dịch có khi bằng mức lương cả năm của công việc cũ. Hiện tại, anh cố gắng hạn chế công việc của mình (bao gồm tư vấn cho các công ty tiền tệ kỹ thuật số và tạo nội dung cho gần 200.000 người theo dõi trên Twitter) từ 8:30 sáng đến trưa.
Thời gian còn lại trong ngày anh dành cho cậu con trai 10 tháng tuổi, chơi golf và đi thăm căn nhà bên hồ mới mua gần đây. Dorgan nói ngay cả khi thị trường có nhiều biến động thì vẫn không cảm thấy áp lực bằng việc vừa đầu tư vừa đi làm toàn thời gian ở bệnh viện. "Khi dừng đèn đỏ, tôi cũng không còn nôn nóng được về nhà nữa", anh nói.
Dù vậy, việc chuyển sang tự kinh doanh hiện tại có thể chỉ là tạm thời. Sau khi bong bóng dotcom vỡ vụn thập niên 90, sự nhiệt tình của các nhà đầu tư nhỏ lẻ cũng giảm sút.
Tiết kiệm tăng mạnh (nhờ khoản bổ sung của liên bang với trợ cấp thất nghiệp 300 USD một tuần, được trả trong suốt 18 tháng đại dịch) cung cấp cho một số cá nhân cơ hội tài chính để theo đuổi việc tự kinh doanh. Các nhà kinh tế cho rằng, khi những người này cạn kiệt những khoản tiết kiệm đó, một số có thể lại muốn quay về nhận lương đều đặn.
Ngoài ra, khi tình trạng thiếu lao động giảm bớt, những người làm nghề tự do có thể phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt hơn từ các công ty trong việc tìm kiếm khách hàng. Bên cạnh đó, nếu đại dịch biến mất, nhu cầu tự kinh doanh cũng có thể giảm. Theo cuộc khảo sát của Kaiser Family Foundation vào tháng 10, khoảng 5% người trưởng thành chưa được tiêm phòng nói rằng họ bỏ việc vì bị buộc tiêm.
Robert Spencer, 55 tuổi, làm nghề sửa cầu cho chính quyền bang Washington trong gần một thập kỷ. Ông rời bỏ công việc vào tháng 10 vì không muốn bị áp quy định nhân viên nhà nước phải tiêm vaccine.
Ông cho biết nếu bỏ quy định này, ông sẽ quay lại làm cho chính quyền. Còn không, ông vẫn tự kinh doanh. Hiện ông nhận các công việc, dự án liên quan đến chuyên môn xây dựng trong khu dân cư.
Phiên An (theo WSJ)